Zegels breken en oorlogsvermogen beheren
Den Haag - Op dinsdag 2 januari organiseert het Nationaal Archief in Den Haag Openbaarheidsdag. Dan maken we archieven openbaar die lange tijd niet voor iedereen waren in te zien.
Tijdens deze dag verbreekt de algemene rijksarchivaris de zegels van tot nu toe geheime correspondentie. Een onderzoekster vertelt over de verhalen die schuil gaan achter het beheer van vijandelijke vermogens.
Beheer vijandelijk vermogen
Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog richtte de regering het Nederlands Beheersinstituut op als onderdeel van de Raad voor Rechtsherstel. Het instituut was tussen 1945 en 1967 belast met het opsporen, beheren en eventueel afnemen van vermogens van landverraders, vermogens van Duitsers in Nederland en de vermogens van tijdens de oorlog verdwenen personen, veelal gedeporteerde of ondergedoken Joden. Op Openbaarheidsdag worden de ruim 180.000 beheersdossiers openbaar.
Verzegelde stukken: Amsterdamse rellen, oorlogsverleden Aantjes
In 1966 was Amsterdam in de ban van rellen. In maart waren er demonstraties en ontplofte een rookbom bij het huwelijk van prinses Beatrix en prins Claus. In juni viel er een dode bij de Telegraafrellen (ook wel: het Bouwvakkersoproer). Professor Chr. Enschedé onderzocht hoe het zo ver kon komen. Dat leidde onder andere tot het ontslag van burgemeester Van Hall. Ook onderzocht Enschedé in 1979 het oorlogsverleden van CDA-voorzitter Willem Aantjes. Hij toonde aan dat beschuldigingen dat Aantjes als bewaker voor de Germaansche SS had gewerkt, onjuist waren. De persoonlijke correspondentie van Enschedé over beide onderzoeken werd in het geheim naar het Nationaal Archief gebracht en verzegeld. Op Openbaarheidsdag verbreekt algemene rijksarchivaris Marens Engelhard beide zegels waarna de stukken voor het eerst ter inzage zullen zijn.
Het persoonlijke archief van de ‘onderkoning’ van Nederlands-Indië
Een verrassend archief met veel informatie over de dekolonisatie van Nederlands-Indië, is het persoonlijk archief van J.W. Meijer Ranneft (1887-1968). Voor de Tweede Wereldoorlog was hij invloedrijk ambtenaar in Nederlands-Indië. Na de oorlog was hij onder andere lid van de Raad van State. In die hoedanigheid verzette hij zich publiekelijk tegen het beleid van de regering voor de toekomst van Nederlands-Indië. Hij maakte zich sterk voor het behoud ervan voor het Koninkrijk. Hij trok fel van leer tegen onder meer minister-president Schermerhorn, Soekarno en het allermeest tegen minister Van Mook. Het gehele archief was tot nu toe beperkt openbaar. Vooral de correspondentie erin laat zien dat niet iedereen gelukkig was met de onafhankelijkheid van Indonesië.
1967 het begin van de polarisatie
In 1967 regeerde het centrumrechtse kabinet van Piet de Jong. Het voerde onder andere democratisering van de universiteiten en de herziening van de echtscheidingswetgeving door. Hoe het kabinet tot stand kwam en functioneerde, is op te maken uit de aantekeningen van de secretaris van de ministerraad en uit de dagboeken van KVP’ers Louis Beel (informateur) en Marga Klompé (minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk).
Achtergrondinformatie: Openbaarheid in Nederland
Ministeries en andere overheidsinstellingen dragen na twintig jaar hun archieven over aan een archiefinstelling. Het merendeel daarvan is direct door iedereen in te zien en te gebruiken. Als de inhoud de privacy van nog levende personen kan schaden of hen onevenredig kan benadelen of wanneer het landsbelang in het geding is, wordt de openbaarheid beperkt. Dit mag maximaal 75 jaar duren, maar vaak is het korter. De termijn wordt altijd vooraf vastgesteld en vervalt op de eerste januari na het verstrijken ervan. Die dag is sinds 2010 Openbaarheidsdag.
Achtergrondinformatie: Nationaal Archief
Het Nationaal Archief dient ieders recht op informatie. Het is een prachtplek voor schatgravers. In de archieven ligt bijna duizend jaar geschiedenis opgeslagen. In 137 kilometer aan papieren archieven, 15 miljoen foto’s, 300.000 kaarten en 800 terabyte aan digitale bestanden. Jaarlijks zoeken tienduizenden wetenschappers, onderzoekers, historici, én burgers in de archieven naar antwoorden, of lopen zij in een tentoonstelling langs de bijzondere stukken uit de collectie.
