Nederland - Noorse kreeft en schol, dat zit normaal gesproken in de netten van de Z181, de varende trots van visser Johannes N. Maar in het voorjaar van 2017 gaat deze Urkse vissersboot de zee op om een heel andere reden. En wat de bemanning niet weet, is dat de politie meekijkt.
‘Wat doet deze kleine viskotter uit Urk in de buurt van dit enorme containerschip?’ Dat denkt Jeroen de Wit, teamleider van de maritieme politie op een zondagmiddag in juni 2017. Hij heeft piketdienst en zit met zijn team in ‘de meldkamer van de zee’: het maritiem operatiecentrum in Den Helder. Hier worden boten op de Noordzee in de gaten gehouden door de kustwacht. Varen ze wel de juiste routes? Blijven ze binnen de afgesproken grenzen van de zee? Zijn ze misschien in de problemen?
Op het volgsysteem kijkt Jeroen naar het stipje dat de viskotter voorstelt. Normaal gesproken liggen de vaarroutes van dit soort kleine boten ver van de grotere containerschepen vandaan om ongelukken te voorkomen. Deze vissersboot, de Z181, schuurt bijna tegen het vrachtschip aan. Dit voelt niet lekker, denkt hij.
Kreeft en schol
De verdachte ligging van de viskotter wakkert de vermoedens aan die het team van de Maritieme politie al langer heeft. Ze zien de boot vaker op gekke tijden uitvaren, ’s avonds en in het weekend. Ze besluiten het een tijdje in de gaten te houden. Welke vrachtschepen komt de vissersboot bijvoorbeeld tegen op deze route?
‘We letten extra op containerschepen uit Zuid-Amerika. Die hebben een groter risicofactor als het op drugssmokkel aankomt.’ Want dat is waar Jeroen en zijn team aan denken: cocaïnesmokkel. En jawel. Een van de boten die de Z181 passeert is het Panamese vrachtschip de MSC Krystal.
Als de kotter dat weekend weer een afwijkende route vaart, heeft Jeroen genoeg informatie. Hij stuurt een boot van de kustwacht ongezien achter het vissersbootje en de nietsvermoedende bemanning aan. En snel ook, want hoe verder de kotter uit de kust en van zijn vaste route vandaan vaart, hoe meer het van de radar van de kustwacht verdwijnt, tot het onzichtbaar is.
De Drop off methode
Wie aan internationale smokkel op het water denkt, denkt al snel aan de havens van Rotterdam en Amsterdam en grote zeecontainers vol illegale middelen. Maar politie en douane hebben al jaren last van een andere vorm van maritieme drugssmokkel: ‘De Drop off methode.’ ‘Dit gaat om containerschepen die niet eens in de buurt van de Nederlandse havens hoeven te komen voor hun handel in illegale middelen’, vertelt Jeroen. ‘Ze gooien tassen vol drugs overboord met daaraan een zender. Zeilboten, plezierjachten of vissersboten komen het spul opvissen. Ze smokkelen de ladingen in geheime ruimtes (zie afbeelding) ongezien jachthavens binnen.’
Het is een methode die voor de politie en douane lastig is om op te sporen. Dat komt onder meer omdat criminelen samenwerken met professionele zeelui. ‘Denk aan vissers die worden omgekocht door criminelen. Ze kennen het water op hun duimpje en kunnen zo op slimme wijze de drugs van A naar B brengen. Vaak gaat er wel een mannetje mee van de opdrachtgever, om erop toe te zien dat de deal goed verloopt.’
Mazzeltje
Eigenlijk is dit zonnige weekend waarop de Z181 op boevenpad gaat nogal ongeschikt voor een drugsdeal op zee. Het water is vlak als het schip van de kustwacht ongezien op enige afstand van de vissersboot blijft wachten. Ze hebben er al een nacht gelegen, het is inmiddels zondag. ‘Je zou een drukte van belang met recreatieboten verwachten op zo’n mooie dag’, zegt Jeroen. ‘Probeer dan nog maar eens ongezien te werk te gaan met je drop off. Wij dachten dus eigen dat er ’s nachts wat ging gebeuren.’ Maar het bleef stil en nu is het op deze klaarlichte dag gek genoeg uitgestorven op dit deel van de zee. Een mazzeltje voor de criminelen. En tot hun grote verbazing kunnen de collega’s van de kustwacht die middag live meekijken hoe de bemanning van de MSC Krystal een lading sporttassen overboord gooit, vlak naast de kotter.
Betrapt
Even drijven er dertien tassen met bijna 300 kilo cocaïne in de zee. Maar de bemanning van de Z181 is er gauw bij om alles aan boord te halen van de kotter. En de kustwacht kan door verrekijkers alles zien. Neemt de Z181 dan ook niet veel teveel risico? Jeroen: ‘Er zit maar een kort moment tussen de drop off en het oppikken van de drugs, want de tassen kunnen afdrijven, of in de schroeven van andere schepen vermalen worden. Als de twee partijen elkaar niet vinden op zee, spoelen later soms tassen vol cocaïne aan op het strand. Zoals in Noordwijk in 2015, daar spoelden toen honderden kilo’s drugs aan. Daar gaat je deal.’
De bemanning van de viskotter Z181 uit Urk is op heterdaad betrapt als ze de drugs aan boord brengen, maar dat weten ze nog niet als ze terugvaren naar Harlingen. De kustwacht blijft in hun kielzog, maar onderneemt nog geen actie. Pas bij het aanmeren in de haven zien de smokkelaars de politie en douane op de wal. ‘Ze waren stomverbaasd en ontkenden meteen alles.’ Maar er is geen ontkennen meer aan. De douane doorzoekt de boot grondig en vindt in natte sporttassen in de watertanks bijna 300 kilo aan cocaïne. ‘Zelfs na deze confrontatie deden de scheepslui alsof hun neus bloedde.’
Topje van de ijsberg
De Z181 was het topje van de ijsberg, denkt teamleider Jeroen. Volgens hem zijn er steeds meer samenwerkingen tussen bekwame zeelui en criminelen. ‘Het is druk langs de Nederlandse kust. We konden in dit geval informatie slim combineren en de smokkelaars op heterdaad betrappen. Maar we willen natuurlijk veel liever voorkomen dat deze smokkel überhaupt plaatsvindt.
De aanpak van de toekomst
Deze zeldzame heterdaadactie in 2017 is dan ook de aanleiding voor een nieuwe aanpak tegen maritieme drugssmokkel langs de kust van Noord-Holland: het project maritieme smokkel. Volgens Jeroen is het ‘de aanpak van de toekomst.’ Drie teams, Kohthai, Estrella en Volans, pakken de oorzaken van deze drugshandel op zee aan. Het is een samenwerking tussen een heleboel partijen: de politie, de douane, de FIOD, de gemeente, de belastingdienst. ‘We focussen op jachthavens, de visserijbranche en vastgoed dat gekocht is met geld dat door maritieme smokkel is verdiend’, vertelt Eva Stavenuiter, projectleider van het project. ‘En kort gezegd: we willen maritieme smokkel zo onaantrekkelijk mogelijk maken.’
Zo maken ze het de smokkelaars moeilijk door controle in jachthavens te verhogen (Khothai) en ze pakken vastgoed af (Estrella). Het verdiende drugsgeld wordt namelijk deels geïnvesteerd in lokale panden.
Zeelui
Het derde team, Volans, richt zich op de zeelui. De opgepakte bemanning van de kotter Z151 was ‘besmet’. Zo noemt de politie het scheepsvolk dat meevaart op zo’n drugsvaart. Team Volans zet zich in om de vissers weerbaar te maken tegen criminele verleidingen. De branche heeft het moeilijk als gevolg van de Brexit en het verbod op pulsvissen. Het kan dus aantrekkelijk zijn om bij te verdienen met het oppikken van drugs.
Eva: ‘We roepen vissers op tot melden, als ze verdachte acties zien bij collega’s. We willen namelijk de criminelen eruit pikken die verstand hebben van internationale wateren en het oversteken van een oceaan. Die zijn niet makkelijk te vervangen. Zo halen we cruciale schakels eruit.’
Gesloten gemeenschap
Dat melden is een uitdaging. Urk is net als veel andere vissersgemeenschappen nogal gesloten. Een cultuur die Rense Bakker (Zie afbeelding, links), van het Team Maritieme Politie en boarding officer op de schepen van de Kustwacht goed kent. Hij is zelf Urker en was als kind al nergens anders liever dan op het water. De politie wordt er op Urk niet snel bijgehaald, vertelt hij. ‘Problemen waar anderen de politie bij zouden halen, lossen de Urkers vaak zelf op.’
‘De vissers willen niet over anderen oordelen, dat heeft te maken met hun geloof. Een groot deel van de Urkers gaat naar de kerk. Je moet dus niet verwachten dat Urker vissers Meld Misdaad Anoniem gaan bellen.’ Ze kunnen het wel kwijt bij de wijkagent, vermoedt Rense, als ze die maar vaak genoeg zien. ‘Ze zouden wel praten als er sprake is van een vertrouwensrelatie, zoals ze die bijvoorbeeld met hun eigen dominee hebben. We proberen met het team Volans onder andere ook te werken aan die goede relatie, waardoor ze sneller een verdachte situatie zouden melden.’
Als Urker vindt Rense het jammer dat de visserij nu zo’n smet heeft gekregen. ‘Het is een prachtige, unieke sector. Het hoort bij de cultuur van Nederland. We weten niet hoe groot dit probleem precies is, maar we moeten ons dit als vissersgemeenschap aantrekken. We hebben ook zelf een verantwoordelijkheid om dit uit te bannen.’
Johannes N. heeft in de rechtszaak rond de smokkel verklaard onder zware druk te zijn gezet door Amsterdamse criminelen. Uit zogenoemde PGP-berichten die de politie na het oprollen van de bemanning weet te ontsleutelen, blijkt dat hij inderdaad bedreigd is. De zaak van de kotter Z181 loopt nog.